بیماری شانکر باکتریایی مرکبات و مبارزه با آن

محمد رضا زرهون
11 فروردین, 1398
2 دیدگاه
3 دقیقه زمان مطالعه

مبدأ شانکر باکتریایی مرکبات از کشورهای آسیای جنوب شرقی است. به رغم اعمال اقدامات بهداشتی و رعایت مقررات قرنطینه ای و ریشه کنی درختهای بیمار در بعضی از کشورها، گستره شیوع این بیماری در جهان رو به افزایش است. در حال حاضر این بیماری در بسیاری از کشورهای آسیایی، کشورهای مجاور اقیانوس آرام و بعضی از کشورهای امریکای جنوبی شیوع دارد. به طور کلی شانکر باکتریایی مرکبات در مناطقی که در خلال بهار یا فصل رشد و نمو شاخه ها، باران میبارد، شدت دارد.

در ایران، نخستین بار این بیماری در سال ۱۳۶۸ در منطقه کهنوج استان کرمان روی ليمو آب مشاهده شد. پس از آن گسترش وسیع شانکر باکتریایی در بسیاری از باغهای مناطق مرکبات خیز استانهای هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان روی لیمو آب لیمو عمانی) و به میزان کمتر روی درختان لیمو شیرین، گریپ فروت، پرتقال محلی، نارنج و نارنگی گزارش شد. در باکتریایی مرکبات در باغهای مرکبات استانهای مرکبات خیز جنوب در حال گسترش است شانکر باکتریایی مرکبات فرمهای مختلفی دارد. فرم اسیایی این شانکر (شانکر تیب ای دامنه انتشار وسیعی داشته، فرم شدید بیماری است که در اینجا شرح داده می شود.

نشانه های بیماری

این بیماری به برگها، میوه ها و سرشاخه ها حمله می کند و لکه های زخم مانند برجسته ای روی آنها به وجود می آورد. لکه های شانکر باکتریایی کوچک هستند، قطر آنها به ۲ تا ۱۰ میلی متر می رسد. اندازه لکه ها به طور عمده به رقم درخت و سن اندامی که به آن حمله می کند بستگی دارد.

لکه ها در آعاز مدور هستند، ولی بعدة شكل آنها نامنظم می شود. این لکه ها بیشتر در حاشیه یا نوک برگها، یا در بخشی از پهنک برگ به طور مجتمع نمایان می شوند. دوره حساس بودن برگها به عفونت، محدود است و لذا لکه های برگ تقریبا هم اندازه هستند. برعکس دوره حساسیت میوه درازتر و لذا اندازه لکه های روی میوه ها متفاوتند.

لکه های تازه تشکیل شده روی میوه ها معمولا برجسته و جوش مانند هستند. بعدا جوشها چوب پنبه ای و مانند قله آتشفشان می شوند، یعنی مرکز جوشها فرو رفته و پیرامون آنها برآمده می شوند. جوشهای روی میوه و سرشاخه ها سطحی اند و عمق آنها ۱ تا ۳ میلی متر بیشتر نیست از ویژگیهای لکه های شانکر باکتریای این است که حاشیه زردرنگی پیرامون آنها وجود دارد. این هاله زرد به تدریج که سن اندامها افزایش می یابد، محو می شود. ویژگی دیگر لکه – های ایجاد شده بر اثر شانکر باکتریایی بروز هاله ای آبگز پیرامون آنهاست که هرگاه برگها در برابر نور گرفته شوند، به وضوح دیده می شوند.

عامل بیماری

عامل تیپ آسیایی شانکر باکتریایی مرکبات Xanthomonas axonopodis pv. citri است که قبه X . campestris pv . citri نامیده می شد. این باکتری میله ای شکل، گرم منفی و دارای یک تاژک قطبی و هوازی اجباری است. پرگنه های آن در محیط کشت زردند. در محیط کشتهای گلوكز دار پرگنه با ترشحات لعابی زیاد همراه است.

شانکر باکتریایی مرکبات

چرخه بیماری و اپیدمیولوژی

این باکتری در بافتهای عفونی لکه های برگ، میوه و شاخه و همچنین به حالت رورستی 2 درختان مرکبات و بعضی از علفهای هرز زمستان گذرانی می کند. در شرایط مساعد، چنانچه آب آزاد موجود باشد، باکتریها زیاد شده، با قطرات آب باران یا شبنم که با باد همراه باشند منتشر شده، از راه روزنه های هوایی یا زخمهای ایجاد شده بر اثر خار، مالش شاخه های حشرات و غیره) وارد گیاه می شوند و عفونت ایجاد می کنند.

باکتریها در بافتهای حاشیه لکه های اندامهای آلوده در خت تا زمانی که روی درختند، زنده می مانند، ولی روی برگها و میوه های ریخته شده بر زمین دوام نمی آورند. برگها و شاخه های تازه تشکیل شده تا ۶ هفته و میوه ها تا ۹۰ روز بعد از ریزش گلبرگها حساس بوده، عفونی می شوند.

درختان جوان نسبت به درختهای مسن حساس ترند و شدت بیماری روی آنها بیشتر است. این بیماری با پیوندک، نهالهای پیوندی و بذری آلوده به نقاط دور دست انتقال پیدا می کند، ولی با بذر منتقل نمی شود.

مبارزه

1.حتی الامکان با رعایت اقدامات بهداشتی و قرنطینه ای از ورود بیماری به مناطق سالم ممانعت شود.

٢. در مناطقی که بیماری شایع است، از ارقام مقاوم مركبات، مانند پرتقال والنسیا و انواع نارنگی (در باغهایی که جدید احداث می شوند) بهره گرفته شود.

3. غرس درختان بادشکن به منظور جلوگیری از وزش باد و در نتیجه انتشار عامل بیماری مفید است.

۴. بریدن شاخه های بیمار، انهدام اندامهای آلودهی قطع شده، و سمپاشی درختان بهسازی شده با قارچ کشهای مسی در کنترل بیماری مؤثرند. آزمایشهای انجام شده برای کنترل شانکر باکتریایی درختان ليموآب با قارچکشهای مختلف در باغهای استان هرمزگان نشان می دهند که قارچ کش مخلوط بردو در کنترل بیماری مؤثر است. برای کنترل بیماری در شرایط اقلیمی مناطق آلوده کشور لازم است درختان بیمار ۴ تا ۶ دفعه با مخلوط بر دو یا دیگر قارچ کشهای مسی موجود در بازار سمپاشی شوند. سمپاشی دفعة اول در زمان تورم جوانه ها (قبل از باز شدن گلها)، سمپاشی دوم پس از ریزش گلبرگها و سمپاشیهای بعدی به فاصله هر ۱۵ روز به عمل آیند.