شناسایی بیماری سفیدک پودری تاک(انگور) و مبارزه با آن

محمد رضا زرهون
12 فروردین, 1398
بدون دیدگاه
3 دقیقه زمان مطالعه

سفیدک پودری مو نخستین بار در سال ۱۸۳۴ در آمریکای شمالی به وسیله شوای نیتس گزارش و توصیف و در سال ۱۸۴۵ در انگلیس دیده شد. در حال حاضر این بیماری در بیشتر نقاط موخیز جهان – حتی در نواحی استوایی – شیوع دارد.
در ایران در سال ۱۲۵۰ یا ۱۲۵۱، حسنعلی نواب این بیماری را از ارومیه گزارش کرد و هم اکنون تقریبا در همه تاکستانهای کشور به ویژه موستانهای آذربایجان شرقی و غربی، | خراسان، اطراف تهران، زنجان، اراک، قزوین، اصفهان، فارس، گلپایگان، باختران، خرم آباد، لرستان و محلات شیوع دارد.

سفیدک پودری مو که بعضی از محققان به آن سفیدک سطحی یا حقیقی هم می گویند، در نقاط مختلف ایران به اسامی سیاه بور (در اصفهان)، آق (در ارومیه)، چور (در مراغه)، قاریا (در قزوین) و بادزدگی در شهریار) نیز شناخته می شود. سفیدک پودری از شایع ترین و زیانبارترین بیماریهای تاک در ایران محسوب می شود و در صورتی که به طور موثر با آن مبارزه نشود، کاهش رشد بوته های مو، نقصان کیفیت و کمیت محصول را در پی خواهد داشت.

سفیدک پودری مو

نشانه های بیماری

قارچ سفیدک پودری می تواند به تمام قسمتهای سبز تاک حمله کند. این قارچ فقط در سلولهای اپیدرم میزبان نفوذ می کند و مکینه هایی برای جذب مواد غذایی به درون این سلولها می فرستد. گر چه مزینه ها فقط در داخل سلولهای اپیدرم دیده شده اند، با این همه در سلولهای مجاور سلولهای آلوده نیز ممکن است به حالت بافت مرده دیده شوند. تشکیل میسلیوم ها با کنیدیوفور ها و کنیدی های این قارچ روی اندامهای گیاه میزبان موجب پیدایش پوشش پودری با گرد آنوش خاکستری متمایل به سفید می گردد.

هر دو سطح برگ در تمام مراحل رشد می توانند مورد حمله قرار گیرند و آلوده شوند. اگر برگهای جوان در حال رشد مورد حمله قرار گیرند، چین خوردگی و پیچ و تاب پیدا کرده، رشد آنها متوقف می گردد. دمبرگ و دمگل اصلی خوشه نیز در سراسر فصل رشد به بیماری حساس هستند و اگر مورد حمله قرار گیرند، ترد و شکننده شده، ممکن است قسمتهای آلوده بشکنند. وقتی بیماری به سر شاخه های سبز حمله کند، در قسمتهای آلوده، لکه های پرمانند به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه ظاهر می شوند. رنگ این لکه ها روی شاخه های یکساله که به خواب زمستانی می روند، قهوه ای متمایل به قرمز است. در این مرحله، در محل لکه ها فقط بقایای قطعات میسلیوم در حال فساد قابل رویت هستند.

چنانچه خوشه ها قبل با کمی بعد از مرحله گلدهی مورد حمله قرار گیرند، تشکيل ميوء دچار اختلال شده، مقدار محصول کاهش پیدا می کند. حبه های انگور از زمان تشکیل تا موقعی که میزان قند آنها به ۸ درصد برسد به آلودگی حساسند. همچنین حبه ها تا هنگامی که میزان قندشان به ۱۵ درصد برسد، عفونی می شوند، ولی قارچ عامل بیماری نمی تواند اسپورافشانی کند. اگر حبه ها در اواخر مرحله رشد و نمو مورد حمله بیماری قرار گیرند سلولهای اپیدرم از بین می روند و رشد اپیدرم آنها متوقف می شود، ولی پولپ (گوشت) حبهها به رشد خود ادامه میدهد؛ در نتیجه حبه بر اثر فشار داخلی ترک بر می دارد (عکس ۷-۳). حبه های ترک خورده خشک می شوند یا بیشتر بر اثر حمله قارچ Botrytis cinerea می پوسند. گاهی هم نوعی نقش مشبک در سطح حبه های آلوده به وجود می اید
در بیشتر مناطق موکاری، در اواخر فصل رویش قارچ عامل بیماری اندام تولید مثل جنسی خود را که کروی و تیره رنگ است، در سطح برگ، روی سرشاخه و خوشه به وجود می آورد. این اندام کلیستونس نام دارد.

عامل بیماری

بیمار گر سفیدک پودری تاک، قارچی به نام Uncinula necator است. نام این قارچ اخيرا Erysiphe nectator اصلاح شده است. شکل غیرجنسی آن Oidium tuckeri نام دارد. عامل بیماری سفیدک پودری مو یک انگل اجباری است. ریسه های این قارچ سطحی، نیمه پایدار بی رنگند، ۴ تا ۵ میکرومتر قطر دارند و چنگکهای چندبخشی تولید می کنند  قارچ سطحی، نیمه پایدار، بند بند و بخشی تولید می کنند که از آنها زائده ی نفوذی گوه ای شکل به وجود می آید. این زائده بعد از نفوذ در کوتیکول و دیواره سلولی اندامهای مورد حمله، مکینه هایی کروی شکل در داخل سلولهای اپیدرم تشکیل میدهد.

کنیدیو فور های چند سلولی به طول ۱۰ تا ۴۰۰ میکرومتر، از ریسه های روی سطح اندامهای الوده و به فواصل معین به وجود می آیند. کنیدیها بی رنگ و استوانه ای متمایل به تخم مرغی هستند؛ دنبال سر هم روی کنیدیو فور تجمع پیدا می کنند و بالغ ترین کنیدی در رأس آن قرار دارد. در شرایط طبیعی موستان زنجيره کنیدی کوتاه و از ۳ تا ۵ عدد تشکیل می شود.
کلیستوتسها که بر اثر تلاقی ریسه های با ماهیت جنسی مخالف تشکیل می شوند،

چرخه بیماری و اپیدمیولوژی

قارچ عامل بیماری سفیدک پودری مو به صورت ریسه، داخل جوانه های خفنه، یا به شکل کلیستوتس منفرد در سطح اندامهای آلوده نبات و یا به هر دو صورت زمستان گذرانی می کند . همچنین در گلخانه ها و یا نواحی استوایی، قارچ می تواند به صورت میسلیوم و کنیدی از فصلی به فصل دیگر روی بافتهای سبز رنگ باقیمانده روی درخت مو زمستان گذرانی کند.

جوانه های در حال رشد، در فصل رویش آلوده می شوند و میسلیوم قارچ در داخل آنها رشد کرده، به حالت کمون در سطح داخلى فلسهای جوانه تا فصل دیگر زمستان گذرانی می کند. در فصل بعد، بلافاصله بعد از شکفتن جوانه ها، قارچ مولد بیماری دوباره فعال می شود و شاخه های جوان در حال رشد را با ریسه های سفیدرنگ می پوشاند. بعد روی همین شاخه های مبتلا به سفیدک، کنیدی های فراوان تولید می شود. کنیدی های تولید شده با باد پخش می شوند و پایه های مو مجاور خود را آلوده می سازند.

در مناطقی که کلیستوتس، منبع آلودگیهای اولیه است، اولين آلود گرما به مروي وي پر گنه هایی روی سطح برگهای مجاور پوست تنه وو دیاره می شونا،، هم چاہو، شانه هایی که اور مجاورت پوست می رویند،

تندش کنیدی ها در دمای بالاتر از ۳۵ درجه سانتی گراد متوقف می شود و در بیش از ۴۰ درجه سانتی گراد، کنیدیها خود از بین می روند. در دمای ۲۵ درجه سانتی گراد نزدیک ۵ سانت طول می کشد تا کنیدیها جوانه بزنند. زمان بین آلودگی میزبان تا اسپورزایی در دمای ۲۳ تا ۳۰ درجه سانتی گراد، حداقل ۵ تا ۶ روز است، در حالی که این مدت در ۷ درجه سانتی گراد، ۳۲ روز خواهد بود. گزارشهای پژوهشگران نشان میدهند چنانچه پرگنه های قارچ سفیدک پودری مو ۱۰ ساهت در معرض دمای ۳۶ درجه سانتی گراد یا ۶ ساعت در دمای ۳۹ درجه سانتی گراد قرار گیرند منهدم می شوند.

آب آزاد معمولا باعث کاهش میزان تندش کنیدیها یا جوانه زدن غیر طبیعی و ترکیدن آنها بر اثر ازدیاد فشار داخلی می گردد. بارندگی، چون باعث شست وشوی کنیدی ها از روی اندامهای درخت و اختلال در جدار میسلیوم می شود، برای انتشار بیماری مضر است. رطوبت نسبی جو چنانچه بین ۴۰ تا ۱۰۰ درصد باشد برای تندش کنیدی ها و پیدایش آلودگی کفایت می کند، گرچه تندش کنیدیها در کمتر از ۲۰ درصد رطوبت هم گزارش شده است. چنین به نظر می رسد که رطوبت، بیشتر در اسپورزایی کنیدی ها موثر است تا روی تندش آنها.

نور کم غیر مستقیم اثر مثبت در توسعه بیماری دارد، ولی آفتاب تابان از تندش کنیدیها ممانعت می کند. در یک بررسی، میزان تندش کنیدی ها در نور غیر مستقیم ۴۷ درصد و در افتاب ۱۶ درصد گزارش شده است.

سفیدک پودری مو

مبارزه

1.کنترل سفیدک پودری در موستانهای تجاری به طور کلی بر اساس استفاده از قارچکشهاست. گوگرد اولین قارچ کش مؤثری بود که برای مبارزه با بیماری به کار برده شد و به لحاظ کارآیی خوب (هم در پیشگیری و هم در معالجه) و قیمت پایین هنوز هم از پرمصرف ترین قارچکشهاست. گوگرد معمولا به شکل گرد یا پودر قابل تعلیق در آب و تابل توصیه می شود در مناطق دارای آب و هوای خشک گوگرد به شکل گرد و در مناطق پرباران به صورت پودر وتابل یا «دوغابی» جهت چسبندگی بیشتر به کار برده می شود.

خاصیت عمده قارچ کشی گوگرد مربوط به مرحله تصعيد آن است. تولید بخار گوگرد و میزان تأثیر آن روی سفیدک پودری به نوع گوگرد مصرفی (از لحاظ فرمولاسیون) و نیز به عوامل جوی، به ویژه دما بستگی دارد. کارآیی بهینه گوگرد در دمای بین ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد است. گوگرد در دمای کمتر از ۱۸ درجه سانتی گراد در کنترل این سفیدک تأثیری ندارد. مصرف گوگرد در دمای بالاتر از ۳۰ درجه سانتی گراد ممکن است باعث سوختگی گیاه گردد و در ۳۵ درجه سانتی گراد یا بیشتر به هیچ وجه توصیه نمی شود. اثر مصرف گوگرد در هوای خشک بیش از هوای مرطوب است.

فرمولاسیونهای مختلف قارچکشهای آلی، مانند استروبی، توپاس، تریمیدال و کالکسین نیز برای کنترل سفیدک پودری مو به کار برده می شوند. براساس آزمایش ارومچی (۱۳۸۱) در آذربایجان غربی، قارچکشهای استروبی، توپاس، تریمیدال، کالکسین، با غلظتهای به ترتیب ۰٫۲ ،۰٫۳ ،۰٫۳ و ۱٫۵ در هزار از نظر کارآیی در کنترل سفیدک پودری مو در یک گروه قرار می گیرند و تأثیر آنها به مراتب بهتر از گل گوگرد و گوگرد و تابل است. بررسیهای انجام شده در کهکیلویه و بویراحمد به وسیله کیانوش (۱۳۸۳) نشان میدهند که تریمیدال و توپاس در کنترل سفیدک پودری مو از استروبی و گوگرد و تابل، ۸۰ درصد مؤثرترند و کالکسین و گل گوگرد در گروه سوم قرار دارند.

۲. عملیات بهزراعی باعث کاهش شدت بیماری و افزایش کارآیی قارچکشها میشود. احداث موستان در مکانهایی که هوا به خوبی جریان دارد و بوته ها در معرض تابش آفتاب قرار می گیرند و نیز ایجاد ردیفهای موکاری در جهتی که از این عوامل استفاده شود، به کاهش شدت بیماری کمک می کند. سیستمهای نگهداری و کاشت مو که جریان هوا را در گیاه آسان و از ایجاد سایه زیاد ممانعت کنند نیز سودمندند.

3.پژوهندگان در مؤسسات تحقیقاتی خارج، مشغول ایجاد و تهیه دورگه های تاکهای مقاوم  شیخ الادر برابر سفیدک پودری مو هستند و تاکنون قدمهای مثبتی نیز برداشته اند. در ایران شیخ الاسلامی و حاجی امیری 48 رقم از تاکها محلی کرمانشاه را بررسی کردند و نتایج نشان داد که اغلب بسیار حساسند، از ارقام محلی مو مشگین شهر، خلیلی، الدرق، تبریز کشمشی و کوپک بوغان مقاوم و شاهانی، سیرک پوسته و قره شلیق حساس به سفیدک پودری مو تشخیص داده شدند.